Zo doen wij dat hier.
Ongeschreven regels: je vindt ze nergens op papier, maar iedereen kent ze en leeft erbij. Ze bepalen hoe mensen samenwerken, communiceren en besluiten. Vaak effectiever dan welk beleidsstuk, projectplan of RASCI dan ook. In dit artikel onderzoek ik waarom het belangrijk is om die stille kaders zichtbaar te maken, én hoe je daar als organisatie praktisch mee om kunt gaan.
De impact van onuitgesproken cultuur
Volgens Dr. Ella Washington (Chief Executive, 2024) kan een “IYKYK”-cultuur (“If You Know, You Know”) exclusie in de hand werken. Dat zijn die momenten waarop alleen insiders precies weten wat er écht speelt of wat de ongeschreven spelregels zijn. Voor wie buiten de inner circle valt, werkt dit verlammend. Het kan ertoe leiden dat nieuwkomers zich buitengesloten voelen of dat mensen niet durven uitspreken wat ze nodig hebben.
Dr. Ella Washington beschrijft in haar boek ‘Unspoken - A Guide to Cracking the Hidden Corporate Code’ zelfs hoe dit soort onzichtbare culturele patronen kunnen bijdragen aan burn-out: wanneer verwachtingen impliciet blijven en er weinig openheid is over werkdruk of mentale gezondheid, stapelen misverstanden en frustratie zich op. Het doorbreken van zulke culturen vraagt dus niet alleen helderheid in afspraken, maar ook moed om het gesprek aan te gaan.
Waarom ongeschreven regels zoveel macht hebben
LSA Global (augustus 2025) vergeleek formele en informele cultuur met zeekaarten en onderstromen. De formele regels zijn zichtbaar: beleid, strategie, processen. Maar het zijn de onderstromen – de ongeschreven regels – die uiteindelijk bepalen hoe snel en in welke richting je vaart.
Een paar herkenbare voorbeelden uit organisaties:
“In theorie hebben we een open deur, maar in de praktijk stap je niet zomaar bij het management binnen.”
“Innovatie staat hoog op de agenda, maar fouten maken wordt afgestraft.”
“We zeggen dat we inclusief zijn, maar de vrijdagmiddagborrel draait nog steeds vooral om dezelfde groep.”
Het zijn deze tegenstrijdigheden die vaak de geloofwaardigheid van formele strategie ondermijnen. Je kunt een prachtige visie ophangen, maar als de ongeschreven regels een ander verhaal vertellen, wint de onderstroom altijd.
Hoe je ze bespreekbaar maakt
Veel organisaties vinden cultuur lastig omdat het vaag of ‘soft’ voelt. Toch hoeft dat niet zo te zijn. Met een eenvoudige werkvorm als ‘ Zo doen wij dat hier ’ kun je cultuur concreet maken:
-
Zo gaat het nu → Welke ongeschreven regels herkennen we?
-
Zo willen we het → Welke gewoontes en gedragingen passen bij waar we heen willen?
Door de twee kolommen naast elkaar te zetten, wordt ineens zichtbaar welke patronen wél werken en welke juist botsen met de gewenste koers. Het mooie is: je hoeft geen lange psychologische gesprekken te voeren. Je kijkt gewoon samen naar hoe het werk in de praktijk gaat.
Download de werkvorm ‘‘Zo doen wij dat hier’’ hier als PDF
Waarom dit werkt
Het zichtbaar maken van ongeschreven regels werkt om verschillende redenen. Allereerst geeft het helderheid over exclusie. Een IYKYK-cultuur (“If You Know, You Know”) maakt snel duidelijk wie wél en wie níet tot de inner circle behoort. Door deze stille kaders expliciet te maken, wordt zichtbaar wanneer cultuur onbedoeld mensen buitensluit.
Daarnaast biedt het inzicht in de patronen die gedrag sturen. De onderstroom (vaak sterker dan de formele afspraken) laat zien hoe informele normen het dagelijks handelen beïnvloeden. Door die patronen te bespreken, ontstaat ruimte om te kiezen of ze passen bij de koers van de organisatie.
Ten slotte maakt het cultuur concreet en handelbaar. Wat eerst ongrijpbaar leek, wordt een aanknopingspunt voor gerichte verandering. Teams ontdekken dat cultuur geen vaag of vaststaand gegeven is, maar een optelsom van keuzes en gewoontes waar zij zelf invloed op hebben.
Voorbeeld uit de praktijk
Een ondersteuningsorganisatie die ik begeleidde ontdekte dat de ongeschreven regel “de klant gaat altijd voor, hoe druk je ook bent” in de praktijk leidde tot overbelasting van verschillende teams. Er was geen standaard procedure, want maatwerk stond voorop - maar maatwerk had geen duidelijk kader, zowel in de teams als met de klant leek alles te kunnen. Wat de klanten wilden dat kregen ze. Het klinkt nobel, maar maakte dat medewerkers structureel hun eigen grenzen negeerden, de capaciteit van collega’s overvroegen en de druk onbedoeld opvoerden. Met als resultaat dat de klanten alsnog ontevreden waren. Door deze onuitgesproken regel bespreekbaar te maken, ontstond ruimte om nieuwe afspraken te maken: klantgericht werken, maar mét oog voor duurzame inzetbaarheid, planning en afstemming.
Reflectievraag
Welke ongeschreven regels herken jij in jouw organisatie? En belangrijker: zijn dat regels die jullie helpen vooruit te komen, of houden ze jullie juist tegen?
Aan de slag
Wil je zelf ervaren hoe cultuur zichtbaar wordt? Probeer de werkvorm ‘ Zo doen wij dat hier ’ eens uit met je team. Het helpt om stilzwijgende patronen bespreekbaar te maken zonder psychologische nadruk, én leidt tot concrete afspraken die je de volgende dag al kunt toepassen.
Blijf op de hoogte van meer tools en inzichten over strategie, samenwerking en cultuur via het Substack kanaal van Iris Faciliteert. Abonneer je en ontdek praktische werkvormen die je organisatie in beweging brengen.
Ik ontwerp en faciliteer ontwikkeltrajecten voor organisaties die ruimte willen maken voor betekenisvol werk.
Wil je samen denken, spelen of vertragen?
Neem contact op via irisfaciliteert.nl , of reageer op deze nieuwsbrief.
Groetjes!
Iris
Vormgever van beweging.
Bronnen
Washington, E. F. (2024). Unspoken: A Guide to Cracking the Hidden Corporate Code. Forbesbooks.
